Door de bril van de taal (Guy Deutscher, vertaald door Felix van de Laar): recensie

 


Maar ondertussen levert het weer een meeslepende rondedans op doorheen decennia van linguïstisch, antropologisch en psychologisch onderzoek.

Daar gaan we nog eens. Het Guugu Yimithirr, dat ons overigens het woordje 'kangoeroe' schonk, heeft de vreemde eigenschap alleen geografische (noord, zuid...) en geen zogeheten egocentrische (voor, achter, links, rechts van ... mij) coördinaten te kennen. In het Guugu Yimithirr kan, nee moet je beleefd iemand waarschuwen dat er spuug aan het noordwestelijke deel van zijn lip hangt.
Dat de taal geen woord heeft voor 'links' betekent uiteraard niet dat de sprekers het begrip niet kennen of het Engelse 'left' niet kunnen begrijpen. Dat die taal mensen verplicht om voortdurend geografische richtingen te gebruiken als ze ruimtelijke informatie willen delen, is wel relevant. Dat impliceert noch min noch meer dan dat ze een kompas in hun hoofd moeten hebben. Ze ontwikkelen van kinds af aan dan ook een volmaakt richtinggevoel. Meer nog, hun geheugen werkt ook anders. Bij verhalen uit het verleden onthouden ze ook dat een dreiging van een haai uit het zuidoosten kwam.
En omgekeerd zullen wij de symmetrische hotelkamer aan de andere kant van de gang herkennen als dezelfde, maar zal een Guugu Yimithirr-spreker ze heel anders zien en ze zich ook verschillend herinneren.

Het illustreert de zorgvuldigheid van Deutscher dat hij ook hier nog kritisch blijft tegenover het vermeende oorzakelijke verband.
Het gebruik van windrichtingen kan te maken hebben met het feit dat 'links en rechts' en 'twee straten verder' in de bossen waar die mensen wonen weinig bruikbare aanduidingen zijn, zoals een omgevingsdeterminist als Steven Pinker stelt. Maar het had ook anders gekund. Andere oerwoudtalen gebruiken wel degelijk egocentrische coördinaten. Ook hier dus: 'vrijheid binnen beperkingen'.

En passant houdt Deutscher ook een pleidooi voor de studie van dergelijke talen, die immers in ijltempo aan het verdwijnen zijn en voor de schat aan kennis en informatie die daarmee dreigt verloren te gaan.

Aanvullende gegevens