Studienamiddag gerechtstolken (2)

(22/9/2004) Naar aanleiding van de studiedag Recht en Taal die op 8 oktober plaatsheeft in Antwerpen, publiceren we een opiniestuk van Yolanda Vanden Bosch, secretaris-generaal van de Vlaamse Juristenvereniging. Haar beschouwing verscheen eerder in De Juristenkrant (november 2003)  (www.vjv.be).


"Ik zweer getrouwelijk de gezegden te vertolken, welke aan personen die verschillende talen spreken, moeten overgezegd worden", zo klinkt het nog dagelijks voor de rechtbank. Is de aanpassing van de eedformule al een stapje in de goede richting, meer fundamentele veranderingen zijn vereist in de bestaande situatie van gerechtstolken/-vertalers: een grondige aanpak en reorganisatie.

Grenzen vallen weg. Er is een toenemende internationalisering. De vraag naar tolken/vertalers in de gerechtelijke procedure stijgt. Zij zijn onmisbare schakels bij politie, onderzoeksrechter, ter zitting, advocaat, ... Op hen rust een zware taak. Eenieder, ook de anderstalige, heeft het recht om effectief deel te nemen aan de procedure, om het gezegde precies te begrijpen, om zijn standpunt correct te verwoorden.

Vele tolken/vertalers verrichten hun werk met heel wat burgerzin. Maar er zijn grote kwaliteitsverschillen merkbaar. Steeds vaker rijst de vraag naar de kwaliteit van het tolk-/of vertaalwerk. Het ontbreekt de afnemers van tolk-/vertaaldiensten aan inzicht. De grote meerderheid zijn niet-professionele tolken/vertalers.

Niet alleen de eed is niet aangepast aan de 21ste eeuw. Er is een totaal gebrek aan selectie- en kwaliteitscriteria, een gespecialiseerde opleiding, bijscholing, deontologische code, controle, klachtenprocedure .... Ook elke controle op het tolkwerk ontbreekt. Er is geen officiële registratie. Hoe foutief of correct tolken te bewijzen? Het is woord tegen woord. Dit is niet langer aanvaardbaar in dit tijdperk van spraak- en beeldtechnologie. Taal is immers van het grootste belang bij een verhoor, in de zittingszaal, ...

Anderzijds dient ook de kwaliteit van de afnemers (magistratuur, politie, advocatuur,...) in hun omgang met tolken sterk verbeterd. Er is nood aan een wettelijk statuut, een grotere waardering voor het beroep, zowel facilitair als financieel.

Elk globaal initiatief van de overheid ontbreekt, een ernstige tekortkoming. Het is haar essentiële plicht om bij voorrang zorg te dragen voor kwalitatieve gerechtstolken/-vertalers, op overheidskosten, net zoals die plicht ook bestaat ten aanzien van on- of minvermogende rechtzoekenden. De overheid heeft de plicht tot een kwaliteitstraject voor tolken/vertalers, met een zeer goede kennis van de beide talen en vertaal-/tolktechnieken, van juridische begrippen en de gerechtelijke procedure, ... De tolk is geen adviseur van de anderstalige: een juiste deontologische ingesteldheid, onafhankelijkheid, onpartijdigheid, is vereist.

Dit blijkt duidelijk uit diverse internationale verdragsteksten, zoals de ECRM, het BUPO, het Kinderrechtenverdrag. Volgens het EHRM mogen de bevoegde overheden zich niet beperken tot de aanstelling van een tolk. Zij moeten ook controle uitoefenen op de waarde van de vertaling of het tolkwerk. Op de rechter rust de plicht zich te overtuigen van het feit dat de verdachte ten volle kan participeren in het proces.

Ook de Europese Unie neemt nieuwe initiatieven in dit domein, zoals het Groenboek van de Commissie "Procedurele waarborgen voor verdachten in strafzaken in de gehele EU", of het EU Grotius-project.

Bouwt men nu in Antwerpen een nieuw justitiepaleis, in volle openheid, gericht op de rechtszoekende, dan moet de aandacht ook gaan naar de anderstaligen. Controleerbaar tolkwerk vereist een juiste accommodatie: goede akoestiek, "boots" minstens in bepaalde zalen. Registratie is een absolute vereiste, technisch mogelijk, zelfs met onmiddellijke vertaling volgbaar op een scherm. Dit gebeurt o.m. reeds in het Joegoslaviëtribunaal. Pas dan is er echt tegenspraak. Weerwerk in de eigen taal is een recht van de mens.

Absoluut vereist is ook een Centraal Register, constant bijgehouden en gecontroleerd, bereikbaar voor alle betrokkenen. Dit bevat o.m. gegevens rond de diverse talen, dialecten, opleiding, bijscholing, beschikbaarheid, specialisatie... Alleen dan komt de juiste tolk op de juiste plaats.

Vrijwilligers zorgden voor een eerste databestand op Cd-rom te Antwerpen, een pril begin. Een volgehouden samenwerking tussen magistratuur, parket, advocatuur, politie en de Lessius Hogeschool gaf in Antwerpen ook het leven aan een proefproject. Opstarten was enkel mogelijk dankzij de financiële ondersteuning van de hogeschool. De Antwerpse Balie droeg bij uit eigen middelen. Dit geeft garanties op korte termijn.

Onderlijnde de vorige Minister van Justitie meermaals dat dit project een stap in de goede richting is, de overheid blijft tot nu in gebreke.

De Vlaamse Juristenvereniging is aan zichzelf en aan haar geschiedenis verplicht om de organisatie van de bijstand door tolken/vertalers op te volgen. Zij werd actief toen Vlaamse arbeiders door ééntalig Franstalige rechtbanken werden veroordeeld, zonder de hulp van tolken.

Hopelijk moeten we niet nog een eeuw wachten vooraleer anderstaligen in Vlaanderen en België actief en in hun taal aan een procedure kunnen deelnemen. De internationale gemeenschap eist bijstand van een kwalitatieve goede en betrouwbare tolken en vertalers.

Yolanda Vanden Bosch, secretaris-generaal van de Vlaamse Juristenvereniging (VJV).


Meer info: www.vjv.be

(dd - 22/9/2004)

Aanvullende gegevens